MOS Buitenkansen

 

We brengen een onderbelicht en weinig gekend thema aan bod: jonge mantelzorgers.

Als kind kan je ook mantelzorger zijn!

​

In Vlaanderen wordt geschat dat 2 tot 4% van de 5 tot 18-jarigen mantelzorger zijn. Naar schatting zo’n 20.000 tot 40.000 jongeren tussen 5 en 18 jaar. In Nederland zouden 1 op de 4 jongeren mantelzorger zijn. Dat is een grote groep jongeren. De aandacht voor jonge mantelzorgers in Vlaanderen neemt toe onder invloed van het Vlaamse Mantelzorgplan.

​

Waarom zijn jonge mantelzorgers vaak onzichtbaar?
 

Omdat zij zichzelf niet zien als mantelzorger. Jonge mantelzorgers vinden de zorg die ze opnemen vanzelfsprekend. Ze zijn vaak in die rol opgegroeid en zien niet dat zij al op vroege leeftijd een ouderrol opnemen en hun zorgtaken combineren met school en vriendschappen. Soms schamen ze zich ook, omdat ze wel zien dat het bij hen anders is dan bij anderen. Maar dat is uiteraard nergens voor nodig.

​

Positieve en negatieve impact

​

De zorg kan nochtans een zware impact hebben op verschillende vlakken in hun leven. Uit buitenlands onderzoek blijkt dat ze minder goede resultaten behalen op school, een lagere levenstevredenheid en lager welzijn hebben en een minder goede mentale en fysieke gezondheid.

​

Deze impact is nog groter wanneer de jongere zorgt voor iemand met een verslaving of psychische problemen. Als jongeren iets ouder worden heeft de zorg vaak ook gevolgen voor het opleidingsniveau, de carrière, relaties en gezinsvorming. Maar het is niet allemaal kommer en kwel: er zijn ook positieve gevolgen. Zo voelen jonge mantelzorgers zich meer matuur dan hun leeftijdsgenoten en hebben ze werkrelevante ervaring die ze op school niet meekrijgen.

 

Zorg verlenen

​

De meeste studies over kinderen en jongeren die in een gezin leven met een ouder die chronisch ziek is of een handicap heeft, benadrukken dat deze kinderen en jongeren extra zorg moeten verstrekken. Niet alleen aan de ouder, maar ook in het huishouden, in de zorg voor broers en zussen en in het ondersteunen van het gezinsleven.

​

Indien nodig staan kinderen en jongeren hun ouder bij in het omgaan met de ziekte of handicap. Ze zorgen dat hun ouder comfortabel is, helpen hem of haar, houden rekening met de beperkingen. Een tiener aan het woord: “Als hij valt, help ik hem recht. Dat is niet zo moeilijk. Dan steunt die gewoon op u en dan helpt ge die recht. Dan zegt hij ‘dank u’ en dat vind ik wel tof.”

​

Veel kinderen getuigen dat de zorg bestaat uit kleine, dagdagelijkse dingen: iets gaan halen, een kraag omvouwen, zorgen dat er tandpasta is. Dit beschouwen ze als een constante aandacht, een constante zorg, hoe klein die handelingen ook zijn. Ze zorgen daarbij niet alleen dat hun ouder comfortabel is, maar geven hem of haar ook morele en emotionele steun.

​

De zorg voor de ouder en huishoudelijk zorgtaken lopen dikwijls samen. Het overnemen van huishoudelijke taken komt volgens de kinderen en jongeren ook de ouder ten goede. Ze gaan naar de winkel, doen de afwas, ruimen op, stofzuigen, maken de bedden op, zetten het vuilnis buiten, etc.

​

Op zich zijn dit geen uitzonderlijke taken voor kinderen en jongeren. Belangrijk is echter de hoeveelheid taken en de verantwoordelijkheid die ze hiervoor voelen en hebben: “Het is toch een verantwoordelijkheid die je voelt. Dat je dingen wil overnemen die mijn moeder nu minder kan, of feitelijk niet meer kan. Dat daar eventueel oplossingen voor kunnen gezocht worden die, ja… die moeten nog gezocht worden, he! (…) Je zoekt altijd manieren om dingen op te lossen. Ik zit daar veel mee in mijn hoofd. Ik zie ook dat zij... dat het moeilijker gaat. Dat is gewoon zo.”

​

Zorg aan het gezin bestaat niet enkel uit huishoudelijke taken opnemen, maar ook uit verantwoordelijkheid voelen en opnemen tegenover broers en zussen. Omdat de ouder soms minder aanwezig of beschikbaar is, nemen zij gedeeltelijk de zorg voor de andere kinderen op zich. Hoe graag kinderen en jongeren hun ouder en het gezinsleven ook willen ondersteunen, het is niet altijd even makkelijk. De meesten getuigen dat ze er bij momenten absoluut geen zin in hebben of dat het soms echt teveel is.

​

Naast niet altijd willen helpen, ervaren veel kinderen en jongeren dat ze ook een aantal vaardigheden missen. Ze kunnen het niet altijd. En daarnaast wordt hun zorg ook niet altijd aanvaard door de ouder: “Mijn moeder is iets aan het doen, ik wil die dan gaan helpen, en dan wordt die kwaad. Ik kan het zelf nog! Soms krijgt mijn moeder een aanval, en dan wil ze dat niet tonen. Dan krijgt ze kei veel hoofdpijn. Dan wilt ge echt helpen en dan wordt ze nog kwader.”

 

Zichtbaarheid en informeren

​

Ook volwassenen, meer bepaald leerkrachten en directie van de eigen school, worden enkel bij uitzondering ingelicht over de ziekte of handicap van de ouder. Verwonderlijk is deze houding van kinderen en jongeren niet. In het onderzoek over zorg en gezag op school (Lauwers & Van de Walle 2010) zagen we dat kinderen en jongeren op school in de eerste plaats educatieve zorg verwachten en enkel wanneer er voldoende vertrouwen is, ook persoonlijke ondersteuning zoeken.

​

Zelfs kinderen uit het basisonderwijs gaan voorzichtig om met het delen van persoonlijke informatie (Lauwers & Piessens 2011). Voor kinderen en jongeren van wie een ouder een ziekte of handicap heeft, is dit zelfs nog moeilijker. Aan leerkrachten of directeur laten weten dat je ouder een beperking heeft, kan ongewilde gevolgen hebben.

​

Leerkrachten kunnen je gebrek aan inzet zien als een gevolg van de tijd die je thuis besteedt aan zorg. Deze kinderen en jongeren voelen zich echter verantwoordelijk en willen niet dat de school zich bemoeit met deze verantwoordelijkheid. Daarnaast kunnen deze kinderen en jongeren van mening zijn dat hun mededeling geen effect zal hebben en dat het dus geen zin heeft hierover op school iets te zeggen. Ten slotte willen een aantal kinderen en jongeren ook niet het gevaar lopen dat ze het etiket van ‘een speciaal kind’ krijgen opgekleefd.

 

Inspirerende woorden

 

“A friend is someone who knows all about you and still loves you.” – Elbert Hubbard

​

​